Dobrze nakryty stół. Cz. IV. Podawanie kawy i alkoholu

Dobrze nakryty stół. Część IV. Podawanie kawy i alkoholu.

Kawę podajemy przeważnie po obiedzie, do deseru. W nakryciu filiżanka do kawy czy herbaty powinna znaleźć się po prawej stronie talerza, na prawo od kieliszków lub nad nimi. Filiżanki do kawy i herbaty różnią się kształtem. Te do kawy są wyższe i węższe, te herbaciane szersze i niższe. Tak też rozróżniamy dzbanki – kawowy jest smukły, herbaciany pękaty i niski. We współczesnych serwisach przeważnie jest jeden typ dzbanków i filiżanek – używamy ich wtedy wymiennie. Niemniej jednak, jeśli zdarzy nam się kupić jakąś uroczą pojedynczą filiżankę czy dzbanek to warto pamiętać o tym różnicach. 

Dzbanek do herbaty, cukiernica , mlecznik i filiżanka do herbaty z serwisu Sansoucci firmy Rosenthal.

Dzbanek do kawy, cukiernica, mlecznik oraz filiżanki do kawy (większa do kawy z mlekiem, mniejsze do espresso).

Kawę podajemy w filiżankach (nigdy w kubkach!). Zwykłą, która będzie z dodatkiem mleka w większych, a espresso w malutkich. Dobrze jest podać ją w dzbanku i nalewać każdemu z gości przy stole – nalewanie kawy i herbaty było przed wojną obowiązkiem każdej gospodyni, nawet tej, której mogą pomóc służba. Cukier i śmietankę (powinna być lekko podgrzana) podajemy osobno – każdy sam komponuje smak kawy taki, jaki lubi. Herbatę też podajemy w dzbanku. Można umieścić go na podgrzewaczu. Do niej obowiązkowo cytryna - pokrojona w cienkie plasterki i ułożona na małym talerzyku. Możemy w każdy plasterek wbić wykałaczkę, albo podać mały widelczyk do ich nabierania. 

Przedwojenna broszurka „O przyjęciach i stole jadalnym” podaje takie rady dotyczące podawania kawy: Czarną kawę podaje się zwykle w pół godziny po wstaniu od stołu. Musi być obowiązkowo utrzymana w temperaturze wrzącej, to też nie należy jej nigdy rozlewać w filiżaneczki wcześniej jak w chwili podania.

I tu wyjaśnienie: dziś w zwyczaju mamy podawanie kawy przy stole, przy którym jedliśmy obiad, ale jeszcze długo po wojnie, w zachowujących tradycje stołu domach, na kawę zapraszano do salonu, czy też siadano wygodniej, w fotelach przy mniejszym stoliku. Tu obowiązywała inna dekoracja stołu – serweta mogła być mniej formalna, kolorowa, często bogato haftowana. Można by więc, dawnym obyczajem, spróbować po obiedzie zaprosić naszych gości by przesiedli się gdzieś, gdzie będzie im wygodnej. Na pewno przysłuży się to swobodniejszej rozmowie i atmosferze. Poza tym stół po obiedzie czy kolacji wygląda często jak „krajobraz po bitwie”, wiec „zmiana dekoracji” jest jak najbardziej wskazana. Do kawy pasuje coś słodkiego. O ile nie jedliśmy deseru przy stole, możemy go podać teraz – tu możemy użyć jakichś bardziej wymyślnych lub ozdobnych talerzyków deserowych.

Sielską atmosferę poobiedniej kawy ładnie ilustruje fragment „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej:

Nagle odezwał się za nią ostry dyszkant domowego lokaja, Franka:

— Kawę przyniosłem!

[Marta Korczyńska] Jak sprężyną podniesiona z krzesła wstała i dwoma szerokimi krokami przystąpiła do bocznego stołu, na którym tylko co postawiono wielki imbryk ze zgotowaną kawą.

Chwyciła imbryk i nalewać poczęła kawę do starych porcelanowych filiżanek.

— Franek! — zagrzmiał na całą salę głos jej basowy i trochę ochrypły — po jakiemu to filiżanki wytarte! Pył na spodzie! Podaj mi tu czystą serwetę, niedołęgo, słyszysz?

[…]

Kawa czarna i towarzyszące jej napoje już przez lokajów rozniesione zostały, ale tacę z likierami Kirło pochwycił z rąk służącego i na bocznym stole w salonie ją postawił. Kościste policzki jego rumieniły się trochę, oczy błyszczały, najjowialniejszy w świecie uśmiech otwierał wąskie usta. Był w tej chwili upostaciowaniem doskonałego zadowolenia ze zjedzonego obiadu, wypitego wina i najbardziej może z panującego dokoła towarzyskiego gwaru. W dwóch palcach jednej ręki trzymając zgaszone przez wzgląd na panie cygaro, drugą trzymał flakony napełnione płynami różnych barw i wabił nimi ku sobie wszystkich, którzy się znajdowali w pobliżu. W pobliżu tacy z likierem znalazł się naprzód ów otyły i na wesołego gastronoma wyglądający obywatel; podążyło ku niej potem z ganku paru innych sąsiadów, stanął też przy niej z opróżnionym kieliszkiem w ręku stary Orzelski.

— A co pan piłeś? maraskino? różany? kawowy? — zagadał Kirło. — Może innego teraz? którego? służę!

— Kawowego kropeleczkę, jeżeli łaska!

— Dobrze, a który to?

— Drugi! — z dobrodusznym uśmiechem i rozkosznie ustami cmokając odparł ojciec Justyny.

— Bóg trójcę lubi! — zawołał częstujący i przed starym, którego okrągła twarz rumieniła się coraz bardziej, postawił jeszcze jeden napełniony kieliszek.

Wszyscy blisko stojący zaśmieli się wiedząc, że żartowniś zmierza do zupełnego upojenia starego, ale on wymawiał się i jeden kieliszek do ust niosąc, drugi na środek stołu odsuwał.

Do kawy pasuje podać koniak (w koniakówkach) lub jakiś inny mocniejszy alkohol, np. likier, słodką wódkę, nalewkę. A jak radzi cytowana wyżej broszurka: Likiery nie dopuszczają innych kieliszków, jak maleńkie, smukłe, o strzelistym kształcie.

Ale to przed wojną – a dziś kierujmy się zasadą, że kieliszki mają być po prostu malutkie, choć smukłe jak najmilej wdziane. Z resztą, kiedy broszurka była wydana stosowano już różnego rodzaju inne kieliszki nie koniecznie smukłe, o strzelistym kształcie - wszechobecne Art Deco miało wpływ nawet na szkło stołowe!

Różne rodzaje kieliszków, od lewej: dwa wysokie do likierów, poniżej trzy do nalewek i słodkich wódek, po prawej dwa do koniaku.

Jeśli podajemy nalewkę (najlepiej własnej roboty) to postarajmy się o karafkę (nie za dużą). Wygląda ona na stole na prawdę bardzo ładnie i stwarza miłą atmosferę biesiady w dobrze prowadzonym i przytulnym domu. 

Rada dla kolekcjonerów i zbieraczy: Można do nalewki podać na tacy kolekcję różnych kieliszków i każdy z gości będzie mógł wybrać sobie taki, jaki mu się najbardziej podoba. Sympatyczne, oryginalne – a my mamy jedyną okazję zaprezentować nasz zbiór.

Na koniec oddam jeszcze raz głos Elizie Orzeszkowej i bohaterom, a właściwie bohaterce książki „Nad Niemnem”, Marcie Korczyńskiej:

Ale w tej chwili u końca sali rozległ się przy bufecie brzęk padającego na ziemię i rozbijającego się szkła wraz z piskliwym wykrzykiem kobiecym. Była to panna służąca pani Emilii, wystrojona i fertyczna, która tu niby Marcie w zajęciach jej pomagała, ale daleko więcej eleganckim kamerdynerem Różyca niżeli robotą swoją zajęta, jeden z niesionych ku stołowi przedmiotów z rąk wypuściła.— Wieczna niedola! — porywając się z miejsca i do bufetu przyskakując krzyknęła Marta — kryształową karafkę stłukła! Otóż to wasza pomoc! Idź mi stąd zaraz, frygo, i ani pokazuj się więcej! Ruszajcie stąd wszyscy! Sama wszystko własnymi rękami robić wolę niż do takich szkód dopuszczać! Od garnituru karafka! …Sto lat może garnitur był cały, a teraz, masz!… Wieczna niedola! Uf! Nie mogę! Zgryziona tak, że aż jej ręce drżały, rozgniewanym, a więcej jeszcze rozżalonym głosem na służbę krzyczała, dla zebrania szczątków karafki na ziemi przysiadła i zakaszlała się długim, przeraźliwym, grzmotowym kaszlem.