Porcelana Petersburska, kobalt

W zeszłym tygodniu miałam przyjemność otrzymać piękną filiżankę do herbaty z petersburskiej porcelany. Podarek tym bardziej wspaniały, że kupiony został w sklepie firmowym słynnej Królewskiej Fabryki Porcelany w samym centrum Petersburga. Porcelana owinięta była w bibułkę dekorowaną historycznymi sygnaturami wytwórni, włożona do pudełeczka z motywem identycznym do tego na filiżance. I jeszcze - folder z krótką historią fabryki, dekoracji i zestawem sygnatur. Prezent caca! – jakby powiedział na widok ciastek z kremem, słynny łakomczuch, pan Orzelski, bohater „Nad Niemen” Elizy Orzeszkowej. 

Filiżanka pochodzi z serwisu „Solo”, wykonana jest z porcelany twardej, dekorowana kratką kobaltu i złota nazywaną „kobaltową siatką”. Dekorację zaprojektowała Anna Jackiewicz w 1944 roku, z okazji 200-lecia powstania Rosyjskiej Państwowej Fabryki Porcelany im. M.W. Łomonosowa w Leningradzie, jak wówczas nazywano oficjalnie dzisiejszą Królewską Manufakturę Porcelany w Petersburgu (Imperialnyj Farfurnyj Zawod). Twórczyni inspirowała się prawdopodobnie reliefami z pierwszego, osobistego serwisu wyprodukowanego w dla cesarzowej Elżbiety I. Nie przypuszczała, że jej projekt stanie się najpopularniejszą z dekoracji i symbolem miasta Petersburga. Pomalowała wzorem naczynia z linii „Wiosna” zaprojektowane w 1936 roku (dziś dekor stosuje się na wielu produkowanych formach i serwisach). 

 

"Kobaltowa siatka" na serwisie "Wiosna"

Dekoracja „kobaltowa siatka” była początkowo malowana samym kobaltem. Dopiero w 1950 roku, na tzw. „żuczkach”, znajdujących się na przecięciach każdej linii dodano kreseczki prawdziwego, 24-karatowego złota. 

Dziś linie siatki maluje się kobaltem, złotem lub czerwienią.

Ciekawe jest, że prawie do końca XX wieku dekorowano tym wzorem wyłącznie naczynia do kawy i herbaty. Dopiero w 1996 roku, dekoratorka Szuliak przeniosła wzór na elementy obiadowe oraz pojedyncze sztuki nienależące do zestawów, np. popielnice, wazony, naczynia do podawania kawioru, ozdobne puszki, jajka wielkanocne, a nawet kolekcjonerskie naparstki.

Jeszcze słów kilka o samym kobalcie, słynnym, szlachetnym i drogocennym barwniku. Kobalt, czyli krzemian kobaltu to niebieski barwnik przyjmujący rozmaite odcienie. Należy do najstarszych farb używanych do zdobienia porcelany i był stosowany powszechnie w Delft, Miśni i innych manufakturach oraz oczywiście w Chinach. Jego zaletą jest odporność na wysoką temperaturę, dzięki czemu można go stosować podszkliwnie, redukując tym samym proces produkcji naczynia o jedno wypalanie (farby naszkliwne wypala się dodatkowo w temperaturze niższej niż wypalenie szkliwa). 

Kilka ważnych ciekawostek o właściwościach kobaltu znalazłam w świetnej książce Edmunda de Waala „Biały szlak. Podróż przez świat porcelany”:

[Kobalt] Pierwszy raz został użyty jako pigment na początku XIV wieku, importowany z kopalń z okolic Kaszan w Persji przez Zatokę Perską i Ocean Indyjski do portu Aceh na Sumatrze, a potem do portu Quanzhou. Przybywał albo jako czysty tlenek kobaltu – trudny do transportowania – albo jako smalta, mieszanka kobaltu ze szkłem, którą można sproszkować – proces zmniejszający szanse na to, że kolor ucieknie pod szkliwo.

[…]                                                            

Po pierwsze był niedorzecznie cenny. Nadal jest. […] W Jingdezhen testowano zdobników, żeby sprawdzić, do jakiego stopnia potrafią być oszczędni. Pewien zarządca próbował zmusić zdobników do pracy z rękami w czymś w rodzaju drewnianych dybów, żeby zapobiec podkradaniu. […] Stanowisko, na którym była malowana waza, podkładano papier, aby „nic nie przepadło”. Uronione drobinki pod koniec dnia strzepywano z papieru jak złote opiłki ze stołu złotnika.

[…]

[Kobalt] jest toksyczny. Jeśli jesteś narażony na wdychanie kobaltowego pyłu, gdy rozcierasz go na pastę, jeśli liżesz koniec pędzla, by przywrócić mu właściwy kobalt przed zanurzeniem go w ciemnoniebieskim płynie, zanim namalujesz kolejną wierzbową gałązkę, przyswajasz trochę pierwiastka. Możesz odczuwać mdłości. Możesz mieć duszności. Kumuluje się, wnika w głąb ciebie.